YAŞLANMA 3. BÖLÜM - DEMANS

DEMANS NEDİR? ALZHEİMER DEMANS NEDİR?
DEMANS İÇİN ERKEN UYARICI BELİRTİLER NELERDİR?

Ne zaman  şüphe ile  doktora gidelim? Bellek  veya davranışlarda  hangisinden endişelenmeliyiz ?
Demans bellek, düşünce ve mantıksal  beceriler gibi  bir gurup semptomun  bir arada olması ve kişinin günlük yaşam aktivitelerinde eskisine göre gerilemeye yol açan bilişsel fonksiyonlarda bozulma olmasını ifade eden bir kelimedir.
Alzheimer tipi demans (AD) ise bir hastalıktır.  En sık ve en çok bilinen demans tipidir. Tüm demansların  % 50-80’inini oluşturur. 65 yaş üzeri yaşayanlarda AD oranı %6-10 iken 85 yaş üzerinde yaşayanların %30-50 gibi oranlardadır. Yani yaş arttıkça görülme sıklığı artar. Günümüzde insan ömrü eski yıllara göre arttığı için artık AD ile daha sık karşılaşılmakta ve daha iyi tanınmaktadır. 

Demansın  daima  sebebi AD  değildir ki demans yapan birçok farklı sebep vardır.
Ayrıca bazı bellek değişiklikleri  yaş ile ilgili olup demans gibi günlük yaşam aktivitelerini  bozmaz.   Demans  belirtileri veren  tedavi edilebilir  bir çok sebep  (depresyon,  tiroid hastalığı, vitamin  B12 eksikliği, kötü beslenme, ilaç etkileşimi gibi)  olabildiğinden dolayı tanı doğru konulmalıdır.

DEMANS NEDEN OLUYOR ?
 Beyinde düzgün bir şekilde katlanmış olması gereken bir proteinin bir tür karışmış yapı şeklinde yanlış katlanması ve toksik maddelerin (beta amiloid ve tau proteini) beyinde birikimi ile başlıyan bir süreçtir. Hastalığın beyinde başladığı süreç belirtilerin ortaya çıkmaya başladığı süreçten 15-20 yıl kadar önce  yani orta yaşlardır ve genellikle ilk belirtiler klinik olarak 65 yaşından sonra görülmeye başlar.
Demans veya AD  artık  sık  görülmesine rağmen sıklıkla erken dönemde   yanlış tanı alır veya tanınmayabilir. Bazen doktor, hemşire, hasta aile bireyleri AD erken semptomlarını  yaşlanmanın kaçınılmaz sonucu olarak görebilmektedir.
Demans veya AD  erken dönem belirtileri her zaman  kesin değildir. Bazen bunların normal yaşa bağlı değiklikler olup olmadığının  ayırt etmek zordur.  Yardımcı olmak için uyarıcı olabilecek belirtilerden bahsetmek gerekirse  AD veya diğer demasların 7 erken bulgusu vardır; Bu belirtiler ile karşılaşılırsa panik olmayın ama şüphelenin!

1. Bellek kaybı; En erken belirti  önemli  olayları veya günleri unutmak veya yeni yaşanmışlıkları  unutmaktır . Normalde bazı ayrıntılar unutulup  olay çağrılabilir ancak demans vakalarında çağrılamaz. Unutkan kişi yeni şeyler öğrenebiliyorsa, günlük yaşamını unutkanlık etkilemiyorsa ve ilerleyici değilse demans değildir, ancak demans olgularında yakın geçmişteki konuşmaları,  yaşanan olayları hatırlamama, yeni hafıza oluşturamama yani kayıt edememe  ve geri çağıramama  belirtileri olur. 
2. Tekrarlama;  Demans olanlar hikayeleri veya kelimeleri sık tekrarlar, aynı soruları üst üste sorabilir ve aynı olaylar tekrar tekrar anlatılır.  Bu evrede eski hafızanın korunması olur ki ancak ileri dönemlerde eski hafızada bozulur.
3. Konuşma problemleri; Basit kelimeleri bile hatırlamada  güçlük olur, söylemek istediklerini ifade etmekte zorlanma ve konuşmaları anlamak, takip etmek zorlaşabilir.
4. Kişilik değişikliği;  Ani kızgınlık, sosyal çekilme, hoşlandıkları şeyleri artık yapamama, aile bireylerine ve tanıdık insanlara güvenmeme gibi bulgular gözlenir. Sosyal ilişkileri bozulur.
5. Oryantasyon bozukluğu ve konfüzyon; Rutin işleri yaparken  iyi bildikleri yerleri kaybetme,  kendi yaşadıkları çevreyi dahi karıştırabilme,  basit ve karmaşık işleri tamamlamakta  zorlanma (yemek pişirme,  traş olma gibi) olabilir. Zaman ile ilgili algılamalarda  bozulma, yön ve adres bulmakta zorluk yaşama olur.
6. Hijyen bozukluğu;  Bazen AD en çarpıcı bulgusu olabilir. Gayet düzgün giyinen biri hijyeni bozulmuş, uygunsuz giyim tarzı  ile dolaşabilir. Banyo yapma, traş olma gibi kişisel bakımlarında bozulma gözlenir.
7. Sabit davranışlar ; Zaman zaman anahtar, gözlük, cep telefonu gibi küçük eşyaları  yanlış yere koyabiliriz   ancak   AD ve diğer demanslı hastalar ise objelerini uygunsuz olmayan yerlere  koymaya eğilimlidirler.

 
DEMANS TANISI  NASIL KONUR?
İlk randevuda bir uzman nörolog gerekirse psikiyatrist ile birlikte değerlendirme yapmalıdır.
Bilinmelidir ki  Demans veya AD için tanımlayıcı tek bir test yoktur. Tanı için farklı tetkikler ve bilişsel testler kullanılır .
 Hastanın  hikayesi hastanın kendisinden  ve  yakınlarından  alınarak detaylı bir görüşme yapılır.  Nörolojik muayenede  nörolojik  fonksiyonlar,  konuşma,  denge, koordinasyon, refleksler vs değerlendirilir. Hastanın  hikayesi,  nörolojik ve fiziki muayenesi tamamlandıktan sonra  tanı ve ayırıcı tanı için şu testler yapılır;

• Kan tetkikleri, Akciğer X-ray
• Beyin CT scan/ MRG /PET
• EEG (Elektroensefalogram)
• EKG (Elektrokardiyogram)
• Nörobilişsel ve nöropsikolojik  testler ; Bu konuda uzman bir nörolog veya psikologlar tarafından yapılan  Mini Mental Test (MMT)  gibi tarama  testleri, dikkat, karmaşık dikkat ve yürütücü işlevler, dil, bellek  (görsel, sözel  bellek, mantıksal bellek), görsel –mekansal beceriler, soyut düşünme, praksi  gibi değerlendirmeler için ülkemiz için standartize edilmiş  özellikli testler ile değerlendirilir.​